زندگی‌نامه حضرت معصومهحضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ یکی از بانوان با فضیلت و با شخصیت خاندان اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ می‌باشد. ۱ - دوره‌های زندگیزندگی حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ به دو دوره مهم تقسیم می‌شود. ۱. تولد و کودکی در مدینه ۲. حضرت در راه ایران و قم. ۲ - شناخت اجمالیپدر بزرگوار او حضرت « موسی بن جعفر » امام هفتم شیعیان می‌باشد. مادر گرامی حضرت معصومه «نجمه» مادر بزرگوار امام رضا ـ علیه السّلام ـ می‌باشد. نجمه از بانوان با فضیلت و از اسوه‌های تقوا و شرافت و از مخدرات کم نظیر تاریخ بشریت است. [۱]
صدوق، عیون الاخبار، ج۱، ص۱۴.
[۲]
طبرسی، اعلام الوری، ج۱، ص۳۰۲.
[۳]
طبری، امامی، ج۱، ص۳۰۹، دلائل الامامت.
[۴]
اثباه الهداه، ج۳، ص۲۳۳.
[۵]
ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۶.
۳ - تولددرباره زمان تولد و وفات فاطمه معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ آن چه مسلم است این است که زمان تولد آن حضرت پیش از سال یکصد و هفتاد و نه هجری بوده است زیرا بنابر نقل شیخ کلینی در شوال ۱۷۹ هارون الرشید امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ پدر حضرت معصومه ـ علیه السّلام ـ را از مدینه به بغداد برد و در آن‌جا در ماه رجب ۱۸۳ از دنیا رحلت فرمود. [۶]
محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج۲، کتاب الحجه، انتشارات ولی عصر، تهران، ۱۳۷۵.
و بنابر مدت عمر حضرت معصومه که از ۲۳ سال کمتر است، نمی‌تواند بعد از سال ۱۷۹ باشد چون در آن سال‌ها پدرش در زندان بود.پس تاریخ ولادت آن حضرت به‌طور دقیق مشخص نیست ولی طبق اسناد به دست آمده ولادت آن حضرت را در مدینه در سال ۱۷۳ نقل می‌کنند. [۷]
شیخ علی نمازی، مستدرک سفینه، ج۸، ص۲۵۷ .
۴ - فرزندان هم‌نام حضرت معصومهدرباره تعداد فرزندان حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ و این‌که چند تن از آن‌ها فاطمه نام داشته‌اند اختلاف است. شیخ مفید تعداد آنان را سی و هفت تن ذکر کرده است؛ نوزده پسر و هجده دختر که دو تن از دختران، فاطمه نام داشتند. فاطمه‌الکبری و فاطمه الصغری. [۸]
محمد بن نعمان (مفید)،الاِرشاد، ج۲، ص۲۴۲، موسسه آل البیت ـ علیه السلام
حضرت فاطمه معصومه بعد از امام رضا ـ علیه السّلام ـ از دیگر فرزندان حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ فاضل‌تر و دارای مقامی شامخ‌تر می‌باشد.۵ - دوران خردسالیبا گذشت ایام، حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ هم دوران خردسالی را پشت سر گذاشت. و در این سال‌ها محل رشد آن حضرت خاندانی بود که او را با دریایی از علم و معرفت رو به رو ساخت. ولی بیش از ده بهار از عمر شریفش نگذشته بود که پدر بزرگوارش با زهر جفا در زندان هارون به شهادت رسید و دریایی از غم و اندوه بر قلب شریفش فرو ریخت که در این ایام غم و تنهایی، تنها مایه تسلی او برادرش امام رضا ـ علیه السّلام ـ بود که ناگهان « مأمون » وجود اقدس امام هشتم را از کانون خانواده جدا نمود و به اجبار به خراسان جلب کرد و به اقامت اجباری در خراسان وادار نموده. حضرت معصومه ـ سلام‌الله‌علیها ـ دوری یک ساله فراق برادر را تحمل کرد. ۶ - حضرت معصومه در راه ایران و قمیک سال بعد از رفتن حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ به سرزمین خراسان یعنی در سال ۲۰۱ هـ حضرت معصومه ـ علیها السّلام ـ خواهر حضرت رضا، برای زیارت برادر از مدینه به مقصد خراسان حرکت کرد یا به موجب نقلی که چندان اعتبار ندارد طبق دعوت برادر رهسپار خراسان شد. چون آن حضرت با همراهانش وارد ساوه شد، بیمار و رنجور بود [۹]
کتاب قم، چاپخانه مجلس، ج۱، ص۲۱۳، تهران.
و می‌دانست در آن نزدیکی شهری است به نام قم که مردم آن از دوست‌داران اهل بیت اطهار هستند.۶.۱ - استقبال موسی بن خزرجاز این امر چنین استنباط می‌شود که آوازه تشیع مردم قم و علاقه شدید ایشان به اهل بیت به مدینه هم رسیده بود. در هر حال، حضرت پرسید میان ما و قم چند فرسخ فاصله است. گفتند: ده فرسخ و حضرت دستور حرکت به سوی قم را صادر کردند. در اینجا معلوم نیست که آیا مردم قم از آمدن حضرت فاطمه معصومه ـ علیها السّلام ـ به ساوه اطلاع یافته و به استقبال آن حضرت رفته‌اند و با تجلیل و احترام به قم آورده‌اند، یا خود او به طرف قم حرکت کرده است. طبق نقل کتاب قم، روایت صحیح و درست این است که چون خبر به آل سعد رسید با هم اتفاق کردند که از او درخواست کنند به قم بیاید. از میان ایشان، موسی بن خزرج بن سعد اشعری بیرون آمد، و چون به شرف ملازمت حضرت فاطمه رسید زمام ناقه او بگرفت و به جانب شهر بکشید و به در سرای خود فرود آورد. [۱۰]
کتاب قم، چاپخانه مجلس، ج۱، ص۲۱۳، تهران.
از این نقل معلوم می‌شود که حضرت فاطمه معصومه ـ علیها السّلام ـ به طرف قم حرکت کرده بود و موسی بن خزرج در اثنای راه به وی رسیده بوده است.۶.۲ - محل اقامت در قممحل سرای موسی بن خزرج و حجره‌ای که حضرت معصومه در آن به عبادت می‌پرداخته اکنون معین و زیارتگاه است. گویا در این سخن اختلافی نباشد که حضرت فاطمه معصومه ـ علیها السّلام ـ مدت هفده روز در آن محل توقف داشته و پس از آن رحلت فرموده است. بنابر نوشته کتاب قم، بعد از غسل دادن و کفن کردن و نمازگزاردن برجسد مطهر او، موسی بن خزرج آن حضرت را در زمینی در بابلان (همین محل فعلی) نیمه دوّم قرن چهارم که به او تعلق داشت دفن کرد و بر سر تربت او سایه‌بانی درست کرد. ۷ - دفننویسنده کتاب قم می‌نویسد: روایت کرد مرا حسین بن علی بن حسین بن موسی بن بابوبه از محمد بن حسن بن احمد بن الولید و او از راویان دیگر، که چون حضرت فاطمه وفات یافت بعد از غسل و تکفین او را به مقبره بابلان بردند و در کنار سردابی گذاشتند. آل سعد (اشعری) با یکدیگر اختلاف کردند در این باب که چه کسی سزاوار است در سرداب رود و فاطمه را بر زمین بگذارد و به خاک سپارد که در این هنگام از جانب ریگستان دو سوار که جلو دهان خود را بسته بودند بدان جا آمدند چون به جنازه فاطمه رسیدند، از اسب پیاده شدند و بر او نماز گذارده و در سرداب رفتند و جسد مطهر او را دفن کردند و برهیچ کس معلوم نشد که آن دو سوار که بودند. [۱۱]
کتاب قم، چاپخانه مجلس، ج۱، ص۳۱۲، تهران.
۸ - تاریخ وفاتبدون هیچ اختلافی سال وفات آن حضرت را یقیناً ۲۰۱ هـ نقل کرده‌اند ولی در این‌که در چه روز و ماهی از این سال بوده اختلاف می‌باشد که بعضی دهم ربیع الثانی را قوی می‌دانند. [۱۲]
حسن قمی، تاریخ قم، ص۲۱۳، چ قم.
[۱۴]
عاملی، اعیان الشیعه، چ بیروت. ج ۸، ص ۳۹۱.
[۱۵]
نائینی‌اردستانی، انوار المشعشعین، ج۱، ص۲۰۸.
۹ - فهرست منابع(۱) صدوق، عیون الاخبار. (۲) طبرسی، اعلام الوری. (۳) طبری، امامی، دلائل الامامت. (۴) اثباه الهداه. (۵) ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب. (۶)محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، انتشارات ولی عصر، تهران، ۱۳۷۵. (۷) شیخ علی نمازی، مستدرک سفینه . (۸) محمد بن نعمان (مفید)،الاِرشاد، موسسه آل البیت ـ علیه السلام. (۹) کتاب قم، چاپخانه مجلس، تهران. (۱۰) حسن قمی، تاریخ قم، چ قم. (۱۱) مجلسی، بحار الانوار. (۱۲) عاملی، اعیان الشیعه، چ بیروت. (۱۳) نائینی‌اردستانی، انوار المشعشعین. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت انیشه قم، برگرفته از مقاله «زندگی‌نامه حضرت معصومه». |